U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.
U probeert deze website te bezoeken via Internet Explorer.
Deze website ondersteunt Internet Explorer niet.
Vanaf 2019 adviseert Microsoft aan Windowsgebruikers om te stoppen met het gebruik van Internet Explorer als standaard webbrowser.
Overweeg om één van de volgende gratis browsers te downloaden op uw Windowscomputer:
Wij hopen u gauw te mogen verwelkomen op Openluchtmuseum.nl!
‘Laat mensen het niet verpesten’
In beeld: een Molukse man op leeftijd, vingervlug in de weer met kokosbladeren. Met de nagels van zijn duim en middelvinger snijdt hij de lange bladen in smalle repen. Die waaiert hij vervolgens geduldig uit en begint te vlechten. Wat is hij aan het doen?
Als ik dit schrijf is onze nieuwe tentoonstelling VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel? bijna klaar. Anderhalf jaar voorbereiding ging eraan vooraf. De uitdaging was om een onderwerp uit de Canon van Nederland te verbinden met het museale jaarthema 2024 over duurzaamheid, Keuzes bepalen je koers.
Het boek De vloek van de nootmuskaat van de Indiase schrijver Amitav Ghosh was voor mij een eyeopener. Dit in de corona-periode geschreven boek start met de gruwelijke gebeurtenissen op de Molukse Banda-eilanden in februari 1621. Eerlijke handel in nootmuskaat en foelie is de Verenigde Oost-Indische Compagnie niet genoeg, ze wil het monopolie. Als de Bandanezen zich daartegen verzetten, worden in opdracht van Jan Pietersz. Coen een groot deel van de ongeveer 15.000 bewoners vermoord of tot slaaf gemaakt. Circa duizend mensen weten te vluchten naar Seram en de Kei-eilanden, waar hun nazaten de liederen over ‘de vloek van de nootmuskaat’ nog altijd zingen.
Lang is het bloedbad van Banda in de Nederlandse geschiedschrijving afgedaan als uitzondering, een uitwas. Maar wie beter kijkt, merkt dat de veelbesproken VOC-mentaliteit naadloos past in een omslag in het Westerse denken vanaf de 16e eeuw: de wereld ligt voor Europa open om te ontdekken, veroveren en als heerser naar zijn hand te zetten. Het vermoorden van monopolie-dwarsliggers past daar net zo goed in als het grootschalig kappen van Molukse kruidnagelbomen om in Europa de prijs te reguleren, want dat deed de VOC ook. Genocide én ecocide: mens en natuur geofferd op het altaar van het ontluikende kapitalisme.
In de tentoonstelling nemen we – net als Ghosh – de slachting op Banda als vertrekpunt voor een kunstzinnig vormgegeven zoektocht naar een alternatief voor de VOC-mentaliteit. We maakten de tentoonstelling met de Molukse historicus Ron Habiboe en de Molukse kunstenaar Dominique Latoel. Zij vertelden ons over het begrip sasi.
Als de natuur op de Molukken overvraagd dreigt te worden, wordt een sasi uitgeroepen: een tijdelijke pauze voor het oogsten of vissen. Zo kan de natuur weer op adem komen en herstelt de balans. De sasi wordt uitgeroepen én weer opgeheven door iemand met verstand van zaken en daardoor natuurlijk gezag. Zowel uitroeping als soms ook opheffing krijgen de vorm van een feestelijk ritueel.
Stel dat we een voorbeeld nemen aan de Molukse sasi-gedachte. Een mentaliteit waarin we ego inruilen voor eco. Waarin balans en respect voor de aarde leidend zijn voor onze keuzes. De tentoonstelling neemt de bezoeker mee in dit gedachtenexperiment.
Voor de tentoonstelling filmde Ron Habiboe op de Banda-eilanden meneer Lahasi, dorpsoudste in Lonthoir. Het zijn zijn vaardige handen die van een kokosblad een matakau maken, een teken dat de sasi is afgekondigd. Als hij klaar is en de matakau aan de stam van een nootmuskaatboom heeft vastgeknoopt, spreekt meneer Lahasi de rituele formule uit:
‘Met het plaatsen van deze matakau wordt de sasi opgelegd, zodat de oogstopbrengst overvloedig zal zijn. Laat mensen het niet verpesten.’
Hubert Slings
Wetenschappelijk medewerker en inhoudelijk verantwoordelijk voor de tentoonstelling VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel?
De tentoonstelling VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel? is te bezoeken vanaf 29 maart a.s. tot 18 januari 2026.