U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.
U probeert deze website te bezoeken via Internet Explorer.
Deze website ondersteunt Internet Explorer niet.
Vanaf 2019 adviseert Microsoft aan Windowsgebruikers om te stoppen met het gebruik van Internet Explorer als standaard webbrowser.
Overweeg om één van de volgende gratis browsers te downloaden op uw Windowscomputer:
Wij hopen u gauw te mogen verwelkomen op Openluchtmuseum.nl!
Vreemde gezichten op eeuwenoude kruiken: een klein mysterie in het depot van het Nederlands Openluchtmuseum
Mysteries komen in alle soorten en maten. Zelden zijn ze op te lossen en vaak al eeuwen bij ons. Sommige mysteries zijn enorm en een oplossing zou zomaar grote consequenties kunnen hebben. Andere zullen je leven heus niet veranderen, máár zijn wel leuk om je over te buigen. Hier gaat het om zo’n laatste mysterie, misschien zie jij aanknopingspunten?
In dit artikel behandelt onze conservator Tim Smeets het mysterie rond de zogenaamde baardmankruiken. In het depot van het Nederlands Openluchtmuseum worden ze bewaard, maar niemand weet meer waarom ze een gezicht hebben.
Op 3 september 1890 werd deze keramieken kruik op een diepte van 5,5 meter aangetroffen bij de Broederenstraat in Deventer. De kruik werd gerestaureerd en kwam terecht in de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum. Van deze kruik weten wij dat hij halverwege de zestiende eeuw moet zijn gemaakt en dat de kruik werd gebruikt om dranken in te bewaren. Maar waarom heeft een simpele kruik toch zo’n prachtig gedetailleerd gezicht?
Vijf jaar voor de opgraving in Deventer schilderde Vincent van Gogh (1853-1890) een stilleven met een totaal andere kruik, maar ook voorzien van een gezicht (tweede afbeelding bij dit artikel). Ook verder terug in de tijd kom je ze tegen, bijvoorbeeld bij Quiringh van Brekelenkam (na 1622-circa 1669) op afbeelding 3. Zou Van Gogh 150 jaar geleden geweten hebben wat de betekenis was van het gezicht, of Brekelenkam 356 jaar terug?
Ooit moet iemand begonnen zijn met het maken van een gezicht op een kruik. Zoals vaak bij een mysterie, er zijn geen historische bronnen die uitsluitsel kunnen geven waarom. Het is daarom niet verwonderlijk dat er voor ons ook mensen op zoek zijn gegaan naar een verklaring. Daarbij, zoals dat gaat bij een goed mysterie, lieten ze hun fantasie vaak de vrije loop.
Een van de oudste theorieën voor het Baardmanmysterie die wij kennen gaat ervan uit dat de baardmankruiken gemaakt werden om de kardinaal Robertus Bellarminus (1542-1621) belachelijk te maken. Bellarminus was tijdens de Tachtigjarige Oorlog een bekende vertegenwoordiger van de Katholieke Kerk. Wie deze gezichten bekijkt krijgt inderdaad het gevoel dat ze ergens de draak mee steken – in Engeland worden baardmankruiken om deze reden Bellarmine genoemd, naar de kardinaal. Toch lijkt deze negentiende-eeuwse verklaring niet te kunnen kloppen; baardmannen werden al vervaardigd lang voordat Bellarminus was geboren.
Zo zijn er meer theorieën: volgens sommige gaat het hier niet om Bellarminus, maar juist om de Hertog van Alva (1507-1582). Dit is wederom een oude bekende uit de Tachtigjarige Oorlog. Toch houdt ook deze theorie geen stand. Soms duikt zelfs de naam van Karel de Grote (742-814) op.
Dat de baardman Christus voor moet stellen lijkt geloofwaardiger. Bijbelse voorstellingen op schilderijen, manuscripten en ook op gebruiksgoed zoals kruiken, kwamen immers veel voor. Volgens sommige auteurs bovendien, hebben deze gezichten een wijze of zelfs een vrome uitdrukking. Tóch kennen wij ook baardmannen met een stuk minder vriendelijk gelaat. De kruik die te zien is in de vijfde afbeelding bij dit artikel bijvoorbeeld. Deze kruik, die voorzien is van het wapen van Amsterdam op de buik, heeft een bijna duivels gezicht. Het is onwaarschijnlijk dat het hier om het gezicht van Christus gaat.
Een laatste theorie gaat ervanuit dat het niet Christus is, maar een ‘Wildeman’. Deze primitieve wezens duiken nog weleens op in folklore en oude prenten (zie afbeelding 6), meestal woonden zij in bossen en grotten, vaak beangstigend, maar soms ook iets om trots op te zijn. Vandaag de dag hebben de steden Bergen op Zoom en 's-Hertogenbosch nog altijd wildemannen in hun stadswapen. Zou dit dan de oplossing zijn? Helaas is ook hier geen bewijs voor gevonden en is het mysterie nog altijd niet opgelost.
Wil je meer informatie of foto’s zien van onze baardmannen? Neem dan een kijkje in onze collectie online. Heb jij nog ideeën over wie toch die bebaarde mannen zijn? Laat het ons weten, via bijvoorbeeld onze socialmediakanalen of per e-mail.
Tim Smeets
Conservator Nederlands Openluchtmuseum