Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem

U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.

Open Het Dorp!

Een korte geschiedenis van een Arnhemse woonwijk voor mensen met een handicap

De revalidatiearts Arie Klapwijk (1921-2008) heeft het eerste idee voor een woonwijk voor mensen een lichamelijke handicap. Een woonplaats waarin iedereen gelijk is. Waar alle inwoners een eigen woning hebben die bij hen past, met privacy. Inwoners moeten kunnen werken, leren, sporten en creatief zijn. Alles moet dicht bij elkaar zijn. Veel mensen raken enthousiast over zijn vernieuwende ideeën.

Er is veel geld nodig om deze woonwijk te bouwen. Op 26 en 27 november 1962 is er een grote inzamelingsactie. Mies Bouwman presenteert 23 uur lang de televisieactie ‘Open Het Dorp’; lange tijd de langst durende televisie-uitzending wereldwijd. En het is voor het eerst dat er in Nederland ’s nachts televisie is. In de uitzending treden ruim 400 artiesten live op. Mensen in heel Nederland brengen geld in lucifersdoosjes naar postkantoren. Bedrijven geven spullen en geld. In totaal wordt er een bedrag van bijna 22 miljoen gulden opgehaald. Anno 2023 zou dat een opbrengst betekenen van 73 miljoen euro.

Meebeslissen

In 1962 bestaat nog nergens in de wereld een woonwijk voor mensen met een handicap. Nog voordat de eerste heipaal van Het Dorp de grond ingaat, beslissen mensen met een handicap mee over hoe deze samenleving in het klein eruit moet zien. De architecten praten uitgebreid met 35 mensen met een handicap. Zes van hen blijven langer betrokken.

Alle inwoners zullen een eigen woning krijgen van 24 vierkante meter. In 1966 begint de bouw. Een jaar later betrekken de eerste bewoners een woning. In 1970 opent minister Marga Klompé Het Dorp. Er wonen ongeveer 400 mensen met een handicap. En er zijn een restaurant, winkelcentrum, kerk, sporthal, bibliotheek en benzinestation.

Foto: 28 januari 1963, Jac. de Nijs (fotograaf), Concertgebouw, Amsterdam. Nationaal Archief, fotocollectie Anefo, 914-7619

Vernieuwing en kritiek

Vernieuwing is een van de sleutelwoorden van Het Dorp. Vanaf het eerste moment is er een grote rol weggelegd voor innovatieve techniek en architectuur. In Klapwijks visie zijn dat de sleutels om deel te nemen aan de samenleving en mensen zo min mogelijk afhankelijk te laten zijn van anderen. Al sinds 1968 is er een speciale rolstoelwerkplaats. In1969 komt er een nieuwe afdeling voor technische innovatie: de afdeling Adaptatie. Daar worden vernieuwende technologieën ontwikkeld, zoals radiografisch bedienbare deuren en typemachines voor reumapatiënten. Tegenwoordig worden er in en rondom Het Dorp nog altijd technologische oplossingen bedacht. Om te zorgen dat mensen met een handicap steeds meer kunnen leven op de manier zoals zij zelf willen.

De eigen regie die Klapwijk belangrijk vindt, staat vanaf het begin ook steeds onder druk. De mensen die in Het Dorp wonen ervaren de nadelen van de zorg die commerciëler wordt en maatregelen om te besparen door de overheid. Daardoor is minder maatwerk mogelijk.. Tegelijkertijd vragen andere mensen zich af of mensen met een handicap in Het Dorp niet te veel buiten de maatschappij geplaatst worden? Ook vinden sommigen dat de inzamelingsactie ‘Open Het Dorp’ te veel gaat over geld inzamelen door medelijden op te roepen; mensen met een handicap zijn toch niet zielig!?

‘Het Dorp is mijn thuis’

Het Nederlands Openluchtmuseum ontvangt in 2019 een bijzondere schenking, als een van de bewoners van Het Dorp van het eerste uur overlijdt. Marietje Tebbens (1935-2018) laat de complete inrichting van haar woning na aan het museum. Zij groeit op in het dorp Muntendam bij Groningen. Later noemt ze zich Mary. Door een beschadiging van de hersenen bewegen haar benen vaak uit zichzelf, zonder dat ze het wil. Daarom gebruikt Mary een rolstoel. Ook kan ze een arm niet goed bewegen. In 1962 is Mary 27. Op televisie ziet ze samen met haar moeder de actie ‘Open Het Dorp’. Mary geeft zich op voor een woning. De procedure voor toelating duurt lang, maar ze wordt gekozen. Mary woont sinds de zomer van 1967 ruim vijftig jaar in Het Dorp. Aan het eind van haar leven zegt ze: ‘Ik ben gehecht aan Het Dorp; dit is mijn thuis.’

Foto: ‘Ons duivenhoekje’, 1976, Gerth van Roden (fotograaf), Arnhem. Gelders Archief, 1544 - 18-0003.