Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem

U moet Javascript inschakelen om deze website te bezoeken.

Een prachtig protestants ensemble met een uitgebreide kerstgroep

Het algemene beeld over de twintigste eeuw is dat katholieken veel en protestanten weinig voorwerpen bezaten die met geloof te maken hadden. Het Nederlands Openluchtmuseum beheert een aanzienlijke collectie alledaagse religieuze voorwerpen, vooral rooms-katholieke huisdevotie uit de periode tussen 1800 en 1960. Er was weinig protestants erfgoed in de collectie. Een recente aanwinst bracht daarin verandering: het ensemble Postma-Kok.

Marijke en Jaap Udo in het kort

Marijke Kok (1937 – 2014) en Jaap Udo Postma (1934 – 2018) kenden elkaar van kinds af aan, voltooiden beiden een universitaire studie, trouwden in 1960, kregen drie kinderen, maakten na Jaap Udo's vervroegde pensionering buitenlandse reizen en vierden hun gouden huwelijksjubileum.

Marijke was van huis uit gereformeerd, Jaap Udo Nederlands-hervormd. Toen ze trouwden, werd Marijke lid van de Nederlands-Hervormde Kerk. Hoewel zelden nadrukkelijk benoemd, speelde geloof een belangrijke rol in hun dagelijks leven. Ieder beleefde het op een eigen manier. Een van hun kinderen vertelde: ‘Geloof speelde in onze jeugd een rol, maar niet dwingend.’ Voor het eten was het gezin een moment stil; er werd niet gezamenlijk gebeden. ‘Na het eten werd uit de Bijbel gelezen. Niet altijd werd daarover nagepraat. Ma ging op zondag altijd naar de kerk. Zij maakte actief deel uit van de kerkgemeenschap. Pa ging lang niet altijd mee. Toen wij ouder waren, hoefden we niet thuis te blijven op zondagavond.’

Materiële getuigenissen

Zowel Jaap Udo als Marijke koesterden bepaalde voorwerpen. Zo is er uit Jaap Udo's jeugd een kinderboek van Anne de Vries waaruit hij zijn ouders voorlas op Eerste Kerstdag. Er zijn diverse bijbels, zoals het bijbeltje dat Marijke van haar ouders kreeg op haar zestiende verjaardag. Bijzondere gelegenheden markeerde Marijke met een zelfgemaakt borduurwerk.

Een van de kinderen vertelde: 'Vooral voor onze vader hadden voorwerpen een symbolische betekenis doordat ze gekoppeld waren aan een gebeurtenis of persoon.’ Jaap Udo wilde gelegenheden onderstrepen met mooie spullen. Het huwelijk en hun verbondenheid was een van de belangrijkste dingen in zijn leven. Die verbondenheid uit Gods naam wilde hij altijd herleven. Ter gelegenheid van hun gouden huwelijksjubileum ontwierp hij een persoonlijk huwelijkssymbool.

Een uitgebreide kerststal

Een bijzondere groep in het ensemble vormt de 127-delige kerststal. Tijdens een van de vele vakanties van het echtpaar in de Provence moeten ze de eerste kerstfiguurtjes hebben gekocht. In eerste instantie was het een kleine kerstgroep, die in latere decennia steeds werd uitgebreid. Ze kochten onderdelen die hen aanspraken: 'Bij de kerstgroep is een kat, want we hadden een kat'.

De kerstgroep werd opgesteld op de eerste zondag van de adventstijd, voorafgaand aan Kerst. Dan was er in het gezin ook een chanoekakandelaar waarvan de eerste van de acht kaarsen werd aangestoken en een ‘hernhutterster werd voor het raam gehangen’. Voor 6 januari (Driekoningen) ‘werd alles weer ingepakt en in doosjes gestopt'. Toen Marijke overleed, stopte deze kersttraditie.

Na de dood van Marijke schonk Jaap Udo de voorwerpen die aan hun beider geloofsbeleving herinnerden aan het Bijbels Museum in Amsterdam. Toen dat museum zonder collectie verderging, kwam het ensemble naar het Nederlands Openluchtmuseum. Het vormt een rijke aanvulling. Mede omdat het niet gaat om een traditioneel, maar een protestants gemengd huwelijk. De kerstgroep onderstreept dit. Een kerststal gold als een rooms-katholieke traditie, maar als onderdeel van dit ensemble benadrukt deze hoe Jaap Udo en Marijke hun eigen geloof verrijkten met gebruiken en voorwerpen die voor hen betekenis hadden en die hun tradities verdieping gaven.

Inge Schriemer
Conservator Ontwikkeling, Zingeving en Ontspanning